Sinds dit schooljaar geef ik filosofielessen aan (plus)klassen met hoogbegaafde kinderen. Hierbij is mijn doel om vanuit een filosofisch gesprek kinderen meer inzicht te geven in zichzelf en de wereld. Zo wordt er een grote stap gezet in het omgaan met de specifieke hobbels die hoogbegaafde kinderen tegenkomen in hun ontwikkeling. Afgezien van dat het enorm interessant is en dat kinderen dingen zeggen waar ik zelf nog niet over na had gedacht, is het dus ook erg nuttig!
De grootste ontwikkelingstaak van elk kind is het begrijpen en voorspellen van de wereld. Hierdoor wordt elk kind geboren met een aanleg voor nieuwsgierigheid en leergierigheid. In een eerder artikel noemde ik dit ‘waaromsgierigheid’ (klik hier). Kinderen nemen weinig dingen voor lief aan die volwassenen als vanzelfsprekend vinden. Dat maakt ze enorm open-minded filosofen. In plaats van de kinderen ‘de regels’ te leren als volwassene, vind ik het interessant en nuttig om deze kinderen te volgen in hun waaromsgierigheid. Dan ga je je als volwassene ook vaak afvragen waarom de dingen zijn zoals ze zijn.
In groepsverband is het belangrijk om een begeleider van het gesprek te hebben. Deze begeleider vraagt door op uitspraken die kinderen doen en probeert de filosofische betekenis van deze uitspraken terug te geven aan de groep. Zo verzandt een gesprek niet in doelloos vragen stellen en voorbeelden geven, maar krijg je een gesprek op filosofisch niveau. De begeleider heeft dus géén eigen mening over het onderwerp. Zeker als volwassene is dat belangrijk, omdat kinderen toch snel geneigd zijn om wat de volwassene zegt als ‘goed antwoord’ te zien. Juist bij filosoferen is er niet één goed antwoord en is iedereen gelijkwaardig.
In een kleiner verband kun je wel een eigen mening uiten. Dan ben je meer aan het sparren dan aan het begeleiden. Hierbij kun je elkaars gedachtengoed uitdagen en het met elkaar oneens zijn. Het doel van een filosofisch gesprek is meestal om wel tot enige overeenstemming te komen. Je zoekt samen naar wetmatigheden in gedachtegoed. Zo kun je de dingen die je om je heen ziet beter begrijpen. Dat is wijsheid!
Daar kan ik lang over schrijven! Binnen filosofie leren kinderen hun gedachten te verwoorden, kritisch na te denken, te luisteren naar anderen en meer begrip te hebben voor anderen. Ook leren de kinderen over verschillende culturen en verschillen in tijdsgeest. Voor hoogbegaafde kinderen vind ik het vooral belangrijk dat er openlijk en met diepgang gesproken kan worden over thema’s waar ze zelf anders in stilte over na zouden denken. Zo kan gedachtegoed over de dood, vriendschap, slim zijn, anders zijn, aanpassingsgedrag en emoties worden besproken. Ik merk zelf dat dat voor kinderen een enorme erkenning kan geven, maar dat het ook vicieuze denkcirkels kan doorbreken wanneer je er openlijk over praat.
Mocht je hier als ouder, begeleider of leerkracht mee verder willen dan kan ik je een aantal boeken aanraden. Het blijft een kunst om te filosoferen! Je vaardig maken in Socratische gespreksvoering is echt een basisbeginsel. Voor thema’s en werkvormen tip ik graag het volgende:
- ‘Spelenderwijs filosoferen met kinderen’ door Nanda van Bodegraven
- ‘Ik zag twee beren filosoferen’ door Sabine Wassenberg en Maaike Merckens Bekkers
- ‘Filosoferen met kinderen’ door Nel de Theije-Avontuur en Leo Kaniok
- Boekenserie ‘Filosofie voor kids’ door Oscar Brenifier (hele mooie illustraties en laagdrempelig voor kinderen!)
- Tv programma ‘Dus ik ben jr.’ met Stine Jensen. Online te vinden bij uitzending gemist (klik hier)
- ‘Searching for meaning’ door James Webb (niet echt een boek over filosoferen, maar wel over existentiële dilemma’s bij hoogbegaafden, mooi aanknopingspunt voor thema’s)